فصلنامه فقه
پیاپی 64 (تابستان 1389)

در این مقاله با نگاهی اجمالی به نظرات فقی هان درباره حکم غنا، موضوع غنا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است; زیرا پرداختن به حکم غنا نیازمند تبیین جامع موضوع آن است. از این رو نخست مفهوم غنا را از حیث لغت و اصطلاح، تبیین و سپس مهم ترین تعریف های فقی هان در موضوع غنا را نقل می کنیم، و در نقد آن ثابت خواهیم کرد که آن تعریف ها از جامعیت برخوردار نیستند. سپس تعریف منتخب از موضوع غنا را ارائه و نقش هریک از واژگان در موضوع را به اختصار تبیین خواهیم کرد.

با توجه به اینکه دین اسلام خاتم ادیان الهی است و رسول خدا(ص) و ائمه معصومین(ع) افزون بر ابلاغ و تبیین احکام الهی، وظیفه تشکیل حکومت دینی و مدیریت جامعه و اختیارات لازم در جهت استقرار حکومت و اجرای قوانین الهی را نیز برعهده دارند، و با توجه به اینکه رسول خدا(ص) عامل محوری و اساسی بقاء، استمرار و خاتمیت دین اسلام را در حدیث ثقلین، قرآن (قانون ایده آل) و عترت (مجری صالح) می داند، این دو عامل در عصر غیبت نیز همانند عصر حضور باید وجود داشته باشد. بنابراین همان وظیفه و اختیارات مجریان صالح (ائمه علیهم السلام) در عصر حضور، برای مجریان صالح (ولی فقیه) در عصر غیبت نیز باید وجود داشته باشد.

اغلب امارات اصولی و قواعد فقهی از بناهای عقلایی به شمار می روند. بنای عقلا بنابر قول مشهور، رفتار جمعی عقلای عالم است و بدون تقریر معصوم واقعیتی را ثابت نمی کند. نوشتار حاضر بر این باور است که تمام بناهای عقلایی منشا حقیقی داشته و به عقل اضطراری باز می گردد و دلیل شیوع و عمومیت آن نیز اضطرار عقلا در زندگی است. بنابراین حجیت آن به عقل باز می گردد و از این نظر علم اصول و قواعد فقه، قابلیت تحلیل عقلی را خواهند داشت.

بررسی بیرونی و فلسفی علم فقه و شیوه اجتهاد را از زوایای گوناگونی میتوان به انجام رساند. یکی از آنها بررسی تاثیری است که علم اخلاق و خصلت های اخلاقی میتواند بر فقه و اجتهاد داشته باشد. در این مقاله تلاش شده است تا صورت های مختلف نقش علم اخلاق، آموزه های اخلاقی، خصلت های اخلاقی در فقه، اجتهاد و افتا، در نگاهی اجمالی بررسی، و پیامدها و تاثیرهای احتمالی آن به صورت مستند نشان داده شود. این مقاله در صدد است تا کیفیت و شیوه های تاثیر اخلاق و آموزه های اخلاقی را در مراحل اجتهاد و ابعاد مختلف علم فقه و افتا نشان دهد. امید است تا این بررسی اجمالی، زمینه بررسی های عمیق تر و دقیق تر را فراهم آورد و راه را برای مطلوبیت بیشتر فقه و اجتهاد موجود بگشاید.